Πεντάνευρο - Πλάταγκο

Η λατινική ονομασία του πεντάνευρου είναι Plantago και ανήκει στην οικογένεια Plantaginaceae. Συνήθως τέσσερα είναι τα είδη του βοτάνου που φέρουν το όνομα πεντάνευρο και συναντάμε στη χώρα μας. Το μικρό πεντάνευρο (Plantago lagopus L), το πλάνταγκο το λογχοειδές (Plantago lanceolata L) ή πεντάνευρο, το μεγάλο πεντάνευρο (Plantago major L)  και το Plantago bellardii All ή μαλλιαρό πεντάνευρο. Υπάρχουν και άλλα είδη, όπως το Plantago afra, το indica, το ovate κλπ. Το συναντάμε στις άκρες των δρόμων, σε χέρσα μέρη, σε βοσκοτόπια, συνήθως σε χαμηλό υψόμετρο, γενικά θεωρείται ζιζάνιο και αντέχει στην ξηρασία. Το πεντάνευρο είναι πολυετές πόα που σχηματίζει ροζέτα και έχει ύψος από 5 ως 50 εκατοστά. Έχει ένα παχύ και σχετικά βραχύ ρίζωμα και λογχοειδή μεγάλα φύλλα με πέντε νεύρα (για αυτό και το όνομα πεντάνευρο). Το πλάνταγκο το major έχει πολύ μεγαλύτερα φύλλα (πιθανώς και με περισσότερα νεύρα), ενώ το lagopus έχει μικρότερα και είναι πιο κοντό και από το lanceolata.Τα πρασινοκαφετιά, δυσδιάκριτα λουλούδια του εμφανίζονται σε κυλινδρικές αιχμές σε μακριούς μίσχους, που προεξέχουν από τα φύλλα. Ανθίζει από Απρίλιο μέχρι και τον Αύγουστο. Τα λουλούδια είναι ερμαφρόδιτα και επικονοιασμένα κυρίως από τον άνεμο, αν και τα έντομα τα επισκέπτονται για τη συλλογή της γύρης. Τα φύλλα έχουν μια πικρή και καυστική γεύση (μυρίζουν χορταρίλα), ενώ η ρίζα είναι υπόγλυκη. Αυτή είναι η κατάλληλη εποχή για συλλογή, τα φύλλα είναι νεαρά και σχεδόν στην ανθοφορία. Συλλέγονται βέβαια αργότερα και οι σπόροι που όμως θέλουν επεξεργασία πριν την χρήση τους.   

 Ιστορικά στοιχεία:
Ενδεικτικά σας αναφέρω ορισμένα στοιχεία που βρήκα σε αξιόπιστες πηγές. Σύμφωνα με τον Διοσκουρίδη, το πεντάνευρο lanceolata θεράπευε τις δερματικές παθήσεις, όπως πληγές, καλόγηρους, άνθρακα και χοιράδες. Ο Πλίνιος το αναφέρει ως κατάλληλο για θεραπεία του βήχα και των βρογχικών. Ο Ακιβέννας στο βιβλίο του «Κανόνες της ιατρικής επιστήμης» συνιστούσε να παίρνουν φύλλα του Πεντάνευρου ως αντιαιμορραγικό μέσο στα πρηξίματα, σε χρόνια κακοήθη έλκη, φλεγμονές των ματιών, ασθένειες των νεφρών, του συκωτιού, των πνευμόνων και ρευματισμούς. Στην Ινδία, θρυμματισμένοι σπόροι προστίθενται σε λάδι και ξύδι ως θεραπεία για ρευματισμούς και ουρική οιδήματα. Το Plantago ήταν μια καλή τροφή για τους Αζτέκους του Μεξικού. Οι Ιθαγενείς Αμερικάνοι έδεναν τα φύλλα του πεντάνευρου γύρω από το μέτωπό τους για να καταπραΰνουν τον πονοκέφαλο και πίστευαν ότι θεραπεύει από τσιμπήματα φιδιών. Στην παραδοσιακή Αγγλοσαξωνική ιατρική αναφέρεται ως ένα από τα εννέα ιερά βότανα.

Συστατικά:

Το Plantago lanceolata περιέχει ιριδοειδείς γλυκοσίδες με κύριες την αουκουμπίνη (aucubin) και την καταλοπόλη (catalpol), καθώς και ασπερουλοζίδη και σφαιρουλίνη. Η αουκουμπίνη είναι υπεύθυνη για την αποβολή του ουρικού οξέως από τα νεφρά Οι γλυκοσίδες περιέχονται σε υψηλό ποσοστό στα νεαρά φύλλα. Μετά τη συγκομιδή, το βότανο πρέπει να στεγνώσει άμεσα για την αποφυγή διεργασιών ζύμωσης και όχι σε υψηλές θερμοκρασίες (πάνω από 45^οC). Η φυτική ουσία έχει αραβινογαλακτάνη, γλυκομανάνη, D-γλυκάνη,  φλαβονοειδή όπως απιγενίνη και λουτεολίνη καθώς και τα παράγωγά τους. Περιέχει επίσης 6.5% τανίνες, βιταμίνη C, φαινολικά καρβοξυλικά οξέα,  αντιμικροβιακή σαπωνίνη, καθώς και πτητικό έλαιο. Οι ρίζες περιέχουν πολυσάκχαρα, ινσουλίνη, λευκώματα που εύκολα μετατρέπονται σε γλυκόζη, αιθέρια έλαια, βιταμίνη C κλπ. Στα ανόργανα συστατικά περιλαμβάνονται 1% πυριτικό οξύ και μεταλλικά άλατα με υψηλή αναλογία ψευδαργύρου και καλίου.

Ιδιότητες-ενδείξεις-μελέτες:

Το πεντάνευρο χρησιμοποιείται για την ανακούφιση από τον ξερό βήχα, την ήπια βρογχίτιδα, ως αποχρεμπτικό και μαλακτικό, για φαρυγγίτιδα, καταρροή, ιγμορίτιδα, άσθμα, αλλεργική ρινίτιδα και στοματίτιδα. Για τις παραπάνω χρήσεις κυκλοφορούν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες φυτικά σκευάσματα εγκεκριμένα από τις αρμόδιες εθνικές αρχές, όπως στην Πολωνία, Αυστρία, Ιταλία, Γερμανία (από το 1985), Τσεχία κλπ. Είναι στυπτικό, αιμοστατικό και για αυτό προτείνεται για πληγές, εγκαύματα, ερεθισμούς, αιμορροΐδες, διάρροια, έλκος, κυστίτιδα, δυσκοιλιότητα. Εξωτερικά χρησιμοποιείται επίσης σε τσιμπήματα, μώλωπες, οιδήματα, φλεγμονές, καλόγηρους, όγκους. Επειδή περιέχει κάλλιο είναι εξαιρετικό διουρητικό. Καθαρίζει νεφρά και συκώτι. Οι σπόροι χρησιμοποιούνται στη θεραπεία παρασιτικών σκωλήκων και σε καθαρισμό του εντέρου. Όλα τα είδη πεντάνευρου περιέχουν αντιβιοτικά, αλλά η ποσότητα που λαμβάνεται από Plantago δεν είναι αρκετή για να συγκριθεί με πενικιλίνη και άλλα ευρέως χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά. Παρόλα αυτά χρησιμοποιείται με ικανοποιητικά αποτελέσματα εναντίον του σταφυλόκοκκου. Τα νεαρά φύλλα είναι βρώσιμα (όμως λίγο πικρά) και συμβάλουν στην μείωση της χοληστερίνης. Σε μελέτες (Gálvez et al-2005, Kardosová and Machová-2006), έχει αποδειχθεί αντιοξειδωτική δράση. Ο Tarle et al-1981απέδειξε αντιβιοτική δράση του Plantago lanceolata απομονώνοντας τις ενώσεις του αουκουμπίνη και σαπωνίνη. Οι Fleer και Verspohl (2007) παρατήρησαν αντισπασμωδικές επιδράσεις για τις ενώσεις του πλάταγκου λουτεολίνη, ακτεοσίδη, υπεροξικό άλας της καταλοπόλης. Παρατηρήθηκαν αντιϊκά αποτελέσματα στον ιό Aujezky (Molnár Et αϊ. 1989) και τον ιό RS (Kernan Et αϊ.1998). In vitro έχει παρατηρηθεί αντικαρκινική δραστηριότητα της ουσίας ακτοσίδης και φλαβονοειδών
 (Herbert and Maffrand 1991). Σε άλλες μελέτες έχουν τεκμηριωθεί σημαντικές ηπατοπροστατευτικές επιδράσεις (Deliorman  Et αϊ. 1999, Chang και Yamaura 1993). Οι Müller-Limmroth και Fröhlich (1980) αναφέρουν ότι η aucubin βοηθάει στην θεραπεία του ερεθισμού του βρογχικού βλεννογόνου και του φάρυγγα.

Χρησιμοποιούμενα μέρη – κίνδυνοι:

Όλα τα μέρη του βοτάνου χρησιμοποιούνται, τα φύλλα όμως πρέπει να είναι νεαρά (συλλογή Απρίλιος-Μάιος) και αποξηραμένα μέχρι 45^οC. Η Γερμανική επιτροπή Ε προτείνει 3-5 γρ ημερήσιας δόσης της φυτικής ουσίας. Η χορήγηση από το στόμα ως αφεψήματος ή βάμματος ή σιροπιού του Plantago lanceolata αναγνωρίζεται γενικά ως ασφαλής. Εξαιτίας της έλλειψης επαρκών δεδομένων, ωστόσο, η χρήση του δεν μπορεί να γίνει κατά τη διάρκεια της κύησης και της γαλουχίας, καθώς και σε παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών. Έχουν αναφερθεί ελάχιστα περιστατικά αλλεργίας στην γύρη του πεντάνευρου. Σε κάθε περίπτωση όλες οι παραπάνω αναφορές δεν υποκαθιστούν την συμβουλή του γιατρού που θα πρέπει να συμβουλεύεται οποιοσδήποτε κάνει χρήση του βοτάνου.

Πηγές:

www.botanical.com

www.botgard.ucla.edu

www.ema.europa.eu

www.praf.org

https://en.wikipedia.org/wiki/Plantago_lanceolata