Το γένος
Κράταιγος (Crataegus) ανήκει στην τάξη των ροδωδών (Rosales), στην
Οικογένεια Ροδοειδή (Rosaceae) και
περιλαμβάνει περίπου 200 είδη. Είναι θάμνος ή και μικρό δέντρο, με το ύψος του
να φτάνει μέχρι τα 5 μέτρα
(σπανίως τα ξεπερνάει) και ευδοκιμεί κυρίως στο εύκρατο βόρειο ημισφαίριο της
γης. Κατά τόπους στην Ελλάδα του αποδίδουν και τα ονόματα μουμουτζελιά,
μουρτζιά, μοσφιλιά, τρικουκιά, κουδουμηλιά, ξαγκαθιά. Είναι φυλλοβόλο, με
σκληρά και μεγάλα αγκάθια (από 1 ως 3 εκατοστά), ερμαφρόδιτο, έχει μικρά φύλλα, λευκά άνθη και
κόκκινους καρπούς. Ανθίζει από αρχές Απριλίου μέχρι και Ιούνιο όταν βρίσκεται
σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Τα άνθη του μοσχοβολάνε, είναι λευκά μικρά, κατά
κορύμβους με στρογγυλωπά πέταλα (5 συνήθως) και με πολλούς στήμονες. Ο καρπός
είναι σφαιροειδής, μοιάζει με πολύ μικρό μήλο, έχει κόκκινο χρώμα, ενώ εσωτερικά η σάρκα του (σαν πολτός) είναι
κιτρινωπή και περιέχει 2 ως 5 σπέρματα. Ο καρπός ωριμάζει από αρχές του φθινοπώρου
και συλλέγεται μέχρι τον Δεκέμβριο σε ορεινές περιοχές. Αναπτύσσεται σε
υψόμετρο από 0-1600 μέτρα,
είναι ανθεκτικός στην ξηρασία, δεν έχει
πολλές εδαφικές απαιτήσεις, τα περισσότερα είδη του προτιμούν πολύ ηλιακό φως,
ενώ κάποια άλλα ευδοκιμούν καλύτερα σε μερικώς σκιερά μέρη. Θα τον συναντήσουμε
συνήθως σε φράκτες, δάση και πετρώδεις ακαλλιέργητες εκτάσεις. Στην Ελλάδα φύονται
κυρίως τα είδη: Κράταιγος ο ανατολικός (Crataegus orientalis) κυρίως σε ορεινές
περιοχές, Κράταιγος ο μονόγυνος (C. monogyna), Κράταιγος ο λείος (C.
oxyacantha) συνήθως σε άγονες εκτάσεις, Κράταιγος ο πυκνόλοβος (C. pycnoloba),
Κράταιγος ο ποντικός (C. pontica), Κράταιγος ο Αζαρόλος (C. azarolus), μέτριου
μεγέθους, άριστο ως υποκείμενο για εμβολιασμό αχλαδιών και μουσμουλιών.
Ιστορικά στοιχεία
Ο Διοσκουρίδης
αναφέρει τον κράταιγο σαν θεραπευτικό βότανο για πολλές ασθένειες. Οι Ρωμαίοι
έβαζαν φύλλα του στις κούνιες των μωρών, ώστε να απομακρύνονται τα κακά
πνεύματα. Οι βοτανολόγοι του μεσαίωνα, τον αναφέρουν σαν διουρητικό, κατάλληλο
για τις πέτρες των νεφρών και της ουροδόχου κύστης, ενώ ήταν γνωστό ως σύμβολο
της ελπίδας αφού δινόταν για πολλές ασθένειες.
Συστατικά – Δραστικές ουσίες
Τα φύλλα, τα άνθη και
οι καρποί περιέχουν βιοφλαβονοειδή. Υπεροσίδη, κερσετίνη, βιτεξίνη,
βιτεξινραμνοσίδη (φλαβονοειδή), φαινολικά οξέα (χλωρογενικό, καφεΐκό οξύ), τριτερπενικά
παράγωγα (κραταιγολικό, ουρσολικό, ελαϊκό οξύ), λευκο-ανθοκυανιδίνες, σαπωνίνες, τανίννες,
κυανούχους γλυκοζίτες, αμίνες, πολυφαινόλες, κουμαρίνες.