Φλόμος για κρυολογήματα και φλεγμονές

Ο Φλόμος ανήκει στην Οικογένεια Σκροφουλαριίδες (Scrophulariaceae) ή Χοιραδϊίδες και στο γένος Verbascum.  Υπάρχουν περίπου 360 είδη παγκοσμίως (40+ στη χώρα μας) και ως φλόμος στην Ελλάδα αναφέρεται συνήθως το είδος Verbascum Thapsus (φλόμος ο Θάψος). Άλλα γνωστά ονόματα του: Γλώσσα, βερμπάσκο, μελισσαντρού, αγιαννόχορτο, σπλόνος, λαμπάδα του Αγίου Ιωάννη. Πρόκειται για αυτοφυές βότανο, αρκετά κοινό σε Ευρώπη, Βόρεια Αφρική και Ασία, ενώ έχει μεταφερθεί σχεδόν σε όλη τη Γη. Στην Ελλάδα θα το βρούμε σε ηλιόλουστα μέρη, σε λιβάδια, σε ακαλλιέργητες εκτάσεις, στις άκρες των δρόμων και ως καλλωπιστικό. Τα χωραφάκια μας και η αυλή μας στο χωριό, που δεν ξέρουν τι θα πει ζιζανιοκτόνο, είναι γεμάτα με περήφανους, πανέμορφους και αγέρωχους φλόμους. Ο Φλόμος είναι ένα φυτό, συνήθως διετές, που έχει μεγάλα τριχοειδή, λογχοειδή και χνουδωτά φύλλα στη βάση του και έναν κεντρικό κορμό  (μπορεί και να διακλαδίζεται) που βρίσκονται τα άνθη του και φθάνει σε ύψος από 0,3 μέχρι 1,7 μέτρο. Τα άνθη είναι σχετικά μικρά, ερμαφρόδιτα, έχουν πέντε συμμετρικά πέταλα και χρώμα κίτρινο, ενώ σε άλλα είδη εμφανίζονται και άλλα χρώματα όπως πορτοκαλί, κόκκινο-καφέ, μωβ, λευκό. Ο καρπός, είναι μια κάψα με ωοειδή μορφή που περιέχει πολλούς μικρούς σπόρους. Εκτιμάται ότι ένα μόνο φυτό μπορεί να παράγει 100000-180000 σπόρους που μπορούν να παραμένουν ζωντανοί για περισσότερο από 100 χρόνια. Ανθίζει από Μάιο έως και Σεπτέμβριο, ακόμη και σε ξερικά εδάφη και τον πρώτο χρόνο σχηματίζει μόνο φύλλα, ενώ τον δεύτερο βγάζει τα πολύτιμα άνθη του.

Ιστορικά στοιχεία:
Ο φλόμος ήταν βότανο γνωστό από την αρχαιότητα και στον Θεόφραστο οφείλει το όνομα "Θάψος". Ο Διοσκουρίδης αποκαλούσε το φυτό βερμπάσκο το μέλαν. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τη ρίζα του φυτού, τα φύλλα και τα άνθη σε περιπτώσεις αναπνευστικών προβλημάτων, διάρροιας, κράμπας, φλεγμονών των ματιών και ως επουλωτικό. Ο Πλίνιος (77 μ.Χ.) αναφέρει πως «τα υποζύγια που δεν υποφέρουν μόνο από βήχα, αλλά και από σπασμένα πλευρά, ανακουφίζονται αν πιουν λίγο από το βότανο αυτό».  Χρησιμοποιείται στην Αγιουβέρδικη ιατρική για φλεγμονώδεις νόσους του αναπνευστικού και του αυτιού.
Αναφέρεται από Chopra et al. (1956) στο Γλωσσάριο των ινδικών φαρμακευτικών φυτών. Παρασκευάσματα φλόμου χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα ως θεραπεία για το δέρμα και την πνευμονική νόσο σε βοοειδή και στον άνθρωπο. Μέχρι το τέλος του δέκατου ένατου αιώνα, ο φλόμος δόθηκε στην Ευρώπη, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ για ασθενείς με φυματίωση (Blumenthal et al 2000, Escamilla et al 2000). Το Βερμπάσκο λουλούδι χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του άσθματος (Chopra et al. 1956). Η παραδοσιακή ιατρική χρήση του άνθους φλόμου που συνδέεται με καταρροή της ανώτερης αναπνευστικής οδού, με βήχα και με το κρυολόγημα έχει τεκμηριωθεί σε εγχειρίδια Madaus (1938), Hagers Handbuch (Blaschek et al. 2006), Wichtl (2004) and British Herbal Compendium (Bradley 2006). Στη Γερμανία, τα άνθη εκχυλίζονται σε ελαιόλαδο και το προκύπτον σταθερό έλαιο χρησιμοποιείται ως θεραπεία για το αυτί, τις μολύνσεις και τις αιμορροΐδες (Chevallier 1996). Από το 1978 κυκλοφορούν στη Γερμανία 10 φαρμακευτικά προϊόντα που περιέχουν Verbascum σε συνδυασμό με άλλες δραστικές ουσίες από βότανα όπως: Thymus vulgaris, Plantago, Tilia, mentha piperita, Salvia, polygonum avicularis. Στη λαϊκή ιατρική του τόπου μας γνώριζαν τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού και το χρησιμοποιούσαν για διαταραχές του αναπνευστικού, για φλεγμονές, κράμπες, μολύνσεις, πόνους στα κόκαλα, ωτίτιδα, αιμορροΐδες κλπ. Παράλληλα το χρησιμοποιούσαν για τη δημιουργία χρωστικής που βάφει τα υφάσματα κίτρινα, πορτοκαλί ή καφέ.

Συστατικά:

Τα άνθη του Verbascum V. thapsus ssp. Thapsus περιέχουν: 6-hydroxyluteolin, 7-glucoside, 3’-methylquercetin and 7,4’-dihydroxyflavone 4’-rhamnoside, 4 σαπωνίνες (thapsuins Α και Β, και hydroxythapsuins Α και Β), πολυσακχαρίτες, φαινολικά οξέα (Βανιλλικό,Π-υδροξυβενζοϊκό, ρ-κουμαρικό, φερουλικό), φυτοστερόλες (β σιτοστερόλη και υπεροξείδιο εργοστερόλης),  ολεανολικό οξύ, γλυκοζίτες φυτοστερολών (verbascoside κλπ), (Bradley 2006). Το φυτό περιέχει επίσης πτητικό έλαιο, παλμιτικό οξύ, πολλά ιχνοστοιχεία (φώσφορο, ασβέστιο κλπ), οξικό κάλιο, χλωροφύλλη, κίτρινη χρωστική κλπ.

Μελέτες – Έρευνες:

Τα άνθη του Φλόμου εκχυλισμένα σε ελαιόλαδο έχουν αντιβακτηριδιακή δράση^. μια μελέτη που έγινε από Turker και Camper (2002) έδειξε ότι το βοτανόλαδο  Φλόμου, είχε αντιβακτηριακή δραστικότητα έναντι Klebsiella pneumoniae, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa και στον  σταφυλόκοκκο. Η δραστηριότητα αυτή αποδόθηκε στις σαπωνίνες που περιέχουν. Μια άλλη μελέτη (Skwarek 1979) για το αφέψημα με άνθη φλόμου έδειξε αντι-ιική δράση και κατασταλτικά αποτελέσματα στον ιό της γρίπης τύπου Α και Β. Σύμφωνα με τη μελέτη Xiong et al. (1999), η verbascoside (δραστική ουσία στα άνθη φλόμου )βρέθηκε να έχει αντιφλεγμονώδη δράση. Επιπλέον αποδείχτηκε ότι έχει αναλγητική δράση (Nakamura et al. 1997) και μειώνει την μέση αρτηριακή πίεση του αίματος και τον καρδιακό ρυθμό (Ahmad και Rizwani 1995). Η verbascoside δόθηκε σε ποντίκια που είχαν όγκους και μείωσε κατά 75% τον ρυθμό ανάπτυξης των όγκων. Αυτή η αντικαρκινική της δράση πιστεύεται ότι σχετίζεται με τις αντιοξειδωτικές ιδιότητες της (Li et al.1997). Αντιφλεγμονώδη δράση έχει και ένα άλλο συστατικό του, η Aucubin, που χορηγήθηκε σε πειράματα ποντικών που είχαν οιδήματα στα αυτιά (Recio et al. 1994). Η ίδια ουσία αποδείχτηκε ότι έχει ηπατοπροστατευτική δράση και προστατεύει σημαντικά κυνηγετικούς σκύλους από θανατηφόρο δηλητηρίαση που προκαλείται από την κατανάλωση Amanita virosa (Chang και Yamaura 1993). Στη μελέτη (Zgrniak-Nowosielska et al. 1991) αποδείχτηκε  ιοκτόνο δράση έναντι του απλού έρπητα και του ιού της πανώλης.

Θεραπευτικές ιδιότητες – Χρήσεις:

Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό οργανισμό φαρμάκων (ema) ο φλόμος είναι φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης που χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την ανακούφιση από τα συμπτώματα του πονόλαιμου που σχετίζονται με τον
ξηρό βήχα και το κρύο. Σε Γερμανία, Σλοβενία, Γαλλία, Δανία, Κροατία, Βέλγιο και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, όπως και στη χώρα μας, παραδοσιακά χρησιμοποιείται ως αποχρεμπτικό, μαλακτικό, αντιφλεγμονώδες, αντισηπτικό, ήπιο διουρητικό, ήπιο ηρεμιστικό, επουλωτικό. Τα άνθη (κυρίως) αλλά και τα φύλλα είναι ευεργετικά για το αναπνευστικό σύστημα,  βρογχίτιδα, έντονο βήχα, ερεθισμό του λαιμού, λαρυγγίτιδα, φαρυγγίτιδα, γρίπη, κρυολόγημα, άσθμα, φυματίωση, ωτίτιδα, διάρροια, γαστρεντερικές διαταραχές, δυσεντερία, αιμορροΐδες, ρευματισμούς.  Αφέψημα άνθεων και φύλλων βοηθά εξωτερικά σε εγκαύματα, κνησμό, λειχήνες, φλεγμονές ματιών και στόματος, δερματικές παθήσεις,  πονόδοντο, κράμπες. Κάθε προετοιμασία που γίνεται από τα φύλλα πρέπει να είναι προσεκτική, προκειμένου να αρθούν οι μικρές τρίχες που βρίσκονται στην επιφάνειά τους, που μπορεί να είναι ερεθιστικές (πχ σούρωμα αφεψήματος με φίλτρο καφέ). Οι σπόροι είναι ελαφρώς ναρκωτικό και περιέχουν σαπωνίνες. Ένα ομοιοπαθητικό φάρμακο παρασκευάζεται από τα φρέσκα φύλλα του φλόμου. Εκχύλισμα μεθανόλης από φλόμο έχει χρησιμοποιηθεί ως εντομοκτόνο για προνύμφες κουνουπιών (λόγω της ροτενόνης που περιέχει). Φέτος από την Άνοιξη θα το δοκιμάσω, με πειράματα σε διαφορετικές αναλογίες, ως φυσικό εντομοκτόνο στα δέντρα μας και στα φυτά μας. Τα ξερά του φύλλα και τα ανθοφόρα στελέχη είναι πολύ καλό προσάναμμα και μπορούν να φτιαχτούν δάδες.

Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 2-3 γραμμάρια  φύλλα ή άνθη και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά. Το ρόφημα το πίνουμε 2-3 φορές την ημέρα. Επίσης μπορούμε να φτιάξουμε βάμμα και βοτανόλαδο. Ως κατάπλασμα μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε σε εξωτερικές φλεγμονές, κονδυλώματα και εξανθήματα. Ο Φλόμος θεωρείται γενικά ασφαλής και δεν έχουν εντοπιστεί επιβλαβείς επιδράσεις μέχρι σήμερα. Ωστόσο, λόγω της έλλειψης δεδομένων, δεν μπορεί να συνιστάται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, του θηλασμού ή σε παιδιά ηλικίας μικρότερης των 12 ετών. Επίσης δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση και να μην ξεπερνιέται η εβδομαδιαία συνεχόμενη χρήση. Ζητάτε πάντα τις συμβουλές από έναν επαγγελματία πριν από τη χρήση του Φλόμου ιατρικώς.

Στις παραπάνω σειρές προσπάθησα συνοπτικά να σας παρουσιάσω τις ευεργετικές ιδιότητες του Φλόμου μέσα από την παραδοσιακή χρήση του, αλλά και τις επιστημονικές μελέτες που γίνονται τα τελευταία χρόνια. Ελπίζω να μην σας «φλόμωσα».

Πηγές:

http://www.pfaf.org

http://www.ema.europa.eu/ema/

http://plants.usda.gov

https://www.wikipedia.org
Πλήρης οδηγός φαρμακευτικών βοτάνων, της Penelope Ody (1993)