Σπαθόλαδο Τούμπανο! Φτιάξτε το σωστά

Αν κάνετε μια αναζήτηση στο διαδίκτυο για τον τρόπο παρασκευής του σπαθόλαδου θα βρείτε μπόλικες αναφορές. Οι περισσότερες επιβεβαιώνουν την λαϊκή βοτανοθεραπευτική και παράδοση των προγόνων μας. Λένε λοιπόν ότι αρκεί μια έκθεση ανθισμένου σπαθόχορτου-λαδιού στον ήλιο για 30-40 μέρες. Καλές οι παραδοσιακές συνταγές, αλλά μερικές φορές είναι λανθασμένες όπως έχει αποδειχθεί από επιστημονικές και ιατρικές μελέτες. Πάμε λοιπόν για την σωστή διαδικασία παρασκευής του σπαθόχορτου.

Διαδικασία συλλογής:

Συλλέγουμε μόνο τα άνθη του σπαθόχορτου μετά τις πρώτες πρωϊνές ώρες, ώστε να σηκωθεί  η δροσιά και να φύγει η υγρασία. Τα άνθη τα κόβουμε προσεκτικά χωρίς (κατά το δυνατόν) να κόψουμε και μπουμπούκια. Τα μπουμπούκια είναι τα άνθη της επόμενης μέρας και δεν χρειάζεται να τα αχρηστέψουμε.

Επίσης προσέχουμε να μην πιάνουμε την γύρη από τους στήμονες του άνθους (αλλιώς κολλάει στο χέρι μας), αλλά να το κόβουμε από την βάση των πετάλων. Η γύρη είναι αυτή που περιέχει τις περισσότερες πολύτιμες ουσίες του σπαθόχορτου και δεν πρέπει να χαραμίζεται στα δάκτυλά μας. Δεν πρέπει να κόβεται βλαστούς και φύλλα, το μόνο που προσθέτεται είναι επιπλέον υγρασία στο παρασκευαζόμενο σπαθόλαδο και άρα να υποβαθμίζεται την ποιότητά του. Τα άνθη τα συλλέγουμε από επιλεγμένες περιοχές μηδενικής ρύπανσης, όχι από τις άκρες των δρόμων. Καλό είναι επίσης να μαζεύουμε τα άνθη από τα ψηλά μέρη του φυτού, ώστε να αποφύγουμε πιθανές μολύνσεις από κάτουρα ζώων.  Όσοι με παρακολουθούν διαδικτυακά ή με γνωρίζουν προσωπικά πιθανώς θα κουραστούν με το επόμενο σχόλιο μου. Θα το διαδίδω συνέχεια λοιπόν, ότι δεν πρέπει να συλλέγουμε βότανα  από την φύση, αλλά από φυσική ή βιολογική καλλιέργεια.

Ειδικά αυτοί που χρησιμοποιούν βότανα για εμπορικούς σκοπούς θα πρέπει είτε να καλλιεργήσουν, είτε να αγοράσουν από παραγωγούς. Είναι μεγάλη η ζημιά που γίνεται στη βιοποικιλότητα και την ισορροπία της φύσης από την αλόγιστη ανθρώπινη συλλογή (ακόμη και την αειφορική). Άπειρα τα παραδείγματα και ειδικά για το σπαθόχορτο που είναι το "νοσοκομείο" για πολλά άρρωστα ζώα, πουλιά και έντομα. Κόβοντας το από την φύση είναι σαν να βομβαρδίζουμε ένα νοσοκομείο. Έχω δει περιοχές με αφθονία σπαθόχορτου να γίνονται στόχος αλλόγιστων βοτανοσυλλεκτών και την επόμενη χρονιά να μην φυτρώνει ίχνος σπαθόχορτου.

Διαδικασία παρασκευής:

Χρησιμοποιείται γυάλινα σκουρόχρωμα μπουκάλια (το σπαθόχορτο είναι φωτοευαίσθητο). Τοποθετείται τα συλλεγόμενα άνθη μέσα στο μπουκάλι και μετά γεμίστε το με ελαιόλαδο. Έχει μεγάλη σημασία το ελαιόλαδο να είναι βιολογικής καλλιέργειας και χαμηλής οξύτητας (μικρότερη από 0,4). Επειδή το μείγμα θα θερμαίνεται για αρκετό διάστημα θα ανέβει η τελική οξύτητά του, οπότε ένα υψηλής οξύτητας ελαιόλαδο είναι ακατάλληλο. Η ποσότητα των άνθεων είναι επίσης ένα άλλο θολό σημείο της διαδικασίας. Την τελευταία πενταετία έχουμε κάνει πολλά πειράματα με διάφορες ποσότητες και διαφορετικές διαδικασίες. Η επιστημονικά ενδεδειγμένη ποσότητα που καταλήξαμε είναι η εξής.

Αιθέριο έλαιο Λεβάντας - Μικρά μυστικά ποιότητας !

Μετά τα πειράματα των προηγούμενων ετών με την απόσταξη της λεβάντας (και όχι μόνο) φέτος αποστάξαμε μόνο με ξηρή δρόγη. Είχαμε αναλύσει σε φασματογράφο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το αιθέριο έλαιο λεβάντας των προηγούμενων 3 ετών και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά είναι καλύτερα όταν αποστάζεται αποξηραμένη λεβάντα. Επιπλέον όταν αποστάζεται αποξηραμένη έχει ένα αυθεντικό, μεστό, δυνατό άρωμα και δεν μυρίζει καθόλου χορταρίλα. Η χορταρίλα αναδεικνύεται όταν αποστάζεται υγρή λεβάντα (κατευθείαν από την συλλογή) και έχει και πολλούς βλαστούς-κοτσάνια. Εμείς την συλλέξαμε χειροκίνητα, κόβοντας μόνο τα άνθη (μπασάκια), χωρίς μεγάλους βλαστούς και την αποξηράναμε με φυσικό τρόπο σε σκοτεινή αποθήκη και σε σκιερό υπόστεγο (για μια βδομάδα). Σημαντικό ρόλο στην ποιότητα του αιθέριου έλαιου λεβάντας παίζει και ο χρόνος της συλλογής. Το άνθος της λεβάντας θα πρέπει να είναι ωριμασμένο, δηλαδή θα πρέπει να καφετίζει. Όταν είναι στην πλειονότητά του μωβ, είναι άγουρη, δεν έχει καλή απόδοση ποσότητας ελαίου, ούτε ποιότητας. Επειδή το άνθος δεν ανθίζει ομοιόμορφα μια καλή μέση κατάσταση είναι όταν το 60% με 70% του άνθους είναι καφετί. Το μωβ άνθος συλλέγεται μόνο όταν πρόκειται να διατεθεί ως ξηρή δρόγη, αφού αντέχει περισσότερο και δεν τρίβεται-σπάει εύκολα. 

Η απόσταξη έγινε στο αποστακτήριο του Νέου Ρύσσιου Θεσσαλονίκης με την μέθοδο της ατμοαπόσταξης. Οι αποστακτήρες του εξάγουν το αιθέριο έλαιο μόνο με την χρήση ατμού, που εισέρχεται στο καζάνι από εξωτερική πηγή. Σε αρκετά καζάνια ο ατμός παράγεται από νερό που βράζει μέσα στο καζάνι. Η μέθοδος αυτή λέγεται υδροατμοαπόσταξη και δεν είναι η κατάλληλη, αφού η παρουσία νερού μέσα στο καζάνι οξειδώνει το έλαιο. 

Η απόδοσή μας για φέτος είναι εξαιρετική, 4,6% σε ξηρή δρόγη. Μια απόδοση που θεωρείται από τις κορυφαίες, βάση του ιστορικού του αποστακτηρίου αλλά και επιστημονικών στάνταρ. Οι ποικιλίες μας ήταν δύο, η φαρμακευτική (85%) και η αρωματική (15%). 

Το αιθέριο έλαιο λεβάντας διατηρείται ιδανικά σε θερμοκρασία 4-5 βαθμών Κελσίου. Άρα το οικιακό ψυγείο είναι ένας κατάλληλος χώρος αποθήκευσης. Ένα άλλο μικρό μυστικό για να μην χάσει την ποιότητά του είναι το είδος του σκεύους της αποθήκευσης. Απαγορεύονται πλαστικά μπουκάλια, γιατί οι επικίνδυνες ουσίες που περιέχονται σε αυτά (φθαλικοί εστέρες κλπ) μεταναστεύουν και μολύνουν λιπαρό περιεχόμενο, όπως είναι το αιθέριο έλαιο. Κατάλληλο λοιπόν σκεύος είναι το γυάλινο μπουκάλι. Και εδώ όμως υπάρχει μια άλλη σημαντική λεπτομέρεια. Θα πρέπει το γυάλινο μπουκάλι να είναι γεμάτο και να υπάρχει όσο το δυνατόν λιγότερος αέρας μέσα του. Αν ένα μπουκάλι είναι μισογεμάτο ο αέρας οξειδώνει το αιθέριο έλαιο και υποβαθμίζει την ποιότητά του. Φροντίστε λοιπόν για πάντα γεμάτα μπουκάλια! Αν ισχύουν όλα τα προηγούμενα κατά την παραγωγή και συντήρηση του αιθέριου ελαίου λεβάντας, παραμένει αναλλοίωτο για τουλάχιστον 3 χρόνια.